تحقیقات مقدماتی و نقش وکیل | آغاز دفاع کیفری | دکتر سید مهدی رضوی‌فرد
آغاز دفاع؛ جایی که سرنوشت پرونده رقم می‌خورد
تحقیقات مقدماتی، نخستین و حساس‌ترین مرحله‌ی یک پرونده کیفری است؛ مرحله‌ای که در آن اظهارات، اسناد، رفتارها و حتی سکوت می‌توانند مسیر پرونده را برای همیشه تغییر دهند. بسیاری از مردم تصور می‌کنند دفاع واقعی در دادگاه آغاز می‌شود، در حالی‌که وکلای حرفه‌ای می‌دانند بیش از نیمی از سرنوشت پرونده در تحقیقات مقدماتی شکل می‌گیرد. در این مرحله است که حقیقت باید در میان روایت‌ها، فشارها، ترس‌ها و گاهی سوءتفاهم‌ها بازسازی شود؛ مرحله‌ای که حضور یک وکیل متخصص می‌تواند تفاوتی جدی میان «اتهام»، «تبرئه» یا حتی «تغییر عنوان اتهامی» ایجاد کند.
تحقیقات مقدماتی چیست؟
تحقیقات مقدماتی مجموعه اقداماتی است که بازپرس، دادستان یا ضابطین برای روشن شدن واقعیت انجام می‌دهند، از جمله:
- اخذ اظهارات و بازجویی
- جمع‌آوری اسناد و مدارک
- بررسی صحنه جرم
- تحقیقات میدانی
- ارجاع به کارشناسی
- مواجهه حضوری
- بازداشت یا تغییر قرار تأمین
هر یک از این مراحل می‌تواند حقوقی را ایجاد یا تضییع کند.
به همین دلیل دکتر سید مهدی رضوی‌فرد معتقد است:
«در تحقیقات مقدماتی، دفاع از حقیقت اغلب به دقت در کلمات آغاز می‌شود.»
چرا حضور وکیل در این مرحله ضروری است؟
وجود وکیل در تحقیقات مقدماتی فقط “یک حق” نیست؛ یک ضرورت برای اجرای عدالت و حفظ کرامت انسانی است.
1) جلوگیری از اظهارات شتاب‌زده
افراد معمولاً تحت فشار، عصبانیت، ترس یا عدم آگاهی حرف‌هایی می‌زنند که بعدها علیه آن‌ها استفاده می‌شود.
2) هدایت روند تحقیقات
وکیل می‌تواند از:
- انحراف پرونده
- برداشت‌های نادرست ضابط
- ثبت اظهارات ناقص یا غلط
جلوگیری کند.
3) جمع‌آوری مستندات حیاتی
بسیاری از مدارک در ساعات اولیه قابل دستیابی‌اند؛ وکیل متخصص می‌داند چه چیزی را باید فوری ثبت و ضبط کند.
4) جلوگیری از نقض حقوق متهم
دسترسی به وکیل، سکوت، عدم اجبار، عدم تهدید… این‌ها فقط واژه‌های قانونی نیستند؛
حقوق انسانی‌اند.
رویکرد دکتر رضوی‌فرد در تحقیقات مقدماتی
۱) دقت حقوقی + فهم انسان
در پرونده‌های کیفری، رفتار افراد زیر فشار روانی دائم شکل می‌گیرد.
دکتر رضوی‌فرد با شناخت عمیق از ادبیات، روان انسان و فلسفه دفاع،
سعی می‌کند روایت واقعی را از دل هیجان و آشفتگی استخراج کند.
۲) مستندسازی شفاف و علمی
هر پرونده با اسنادش دفاع می‌شود، نه با روایت‌های لحظه‌ای.
او با دقت علمی و نگاه تحلیلی:
- تناقض‌ها را روشن می‌کند،
- نقاط مبهم را شناسایی می‌کند،
- مسیر دفاع را بر واقعیت بنا می‌کند.
۳) حفظ کرامت انسانی
پرونده کیفری، حتی برای متهم، پایان انسانیت نیست. وکیل باید در کنار دفاع قانونی، حافظ احترام، شأن و کرامت فرد نیز باشد.
«در تحقیقات مقدماتی، وکیل تنها مدافع قانون نیست؛ نگهبان کرامت انسان است.»
— دکتر سید مهدی رضوی‌فرد
مهم‌ترین نقاط حساس در تحقیقات مقدماتی
- اولین بازجویی
- مواجهه حضوری
- بازداشت و قرار تأمین
- ارائه یا ضبط تلفن همراه و مدارک
- اظهار یا انکار اولیه
- کارشناسی‌ها
- گزارش پلیس یا ضابط
اشتباه در هر مرحله می‌تواند نتیجه پرونده را به‌شدت تغییر دهد.
دفاع مؤثر چگونه آغاز می‌شود؟
یک دفاع موفق در تحقیقات مقدماتی شامل:
✔ شناخت دقیق اتهام
تفاوت میان «اتهام واقعی» و «برداشت ضابط» بسیار مهم است.
✔ مدیریت روایت
گاهی لازم است سکوت کرد؛
گاهی باید با جزئیات صحبت کرد.
این انتخاب‌ها تعیین‌کننده‌اند.
✔ تنظیم مدارک
همه‌چیز باید ثبت، طبقه‌بندی و مستند شود.
✔ ارتباط حرفه‌ای با بازپرس و ضابط
لحن، زمان و نحوه ارائه توضیحات…
این‌ها بخش‌های ظریف اما مهم دفاع‌اند.
برای مطالعه تحلیل‌های تکمیلی دکتر رضوی درباره تحقیقات مقدماتی، به بخش زیر در مجله مراجعه کنید:
نقش وکیل در آغاز دفاع (تحقیقات مقدماتی)
در این بخش مقالاتی با محورهای زیر منتشر می‌شود:
- فلسفه آغاز دفاع
- خطاهای رایج در اولین بازجویی
- نقش بلاغت و زبان در تحقیقات
- روان‌شناسی اظهارات اولیه
- نسبت اخلاق و حقیقت در آغاز دادرسی
تماس و رزرو مشاوره
اگر شما یا اعضای خانواده‌تان در مرحله تحقیقات مقدماتی هستید، پیش از هر اقدام، حتی پیش از نوشتن یک جمله، با وکیل متخصص مشورت کنید.
راه‌های ارتباط با دکتر رضوی‌فرد و رزرو وقت مشاوره در صفحه‌ی تماس و مشاوره قرار دارد.
سرنوشت پرونده، از همان کلمه‌ی اول آغاز می‌شود.