قرآن و عدالت | نگاه قرآنی به قسط، انصاف و کرامت انسان | دکتر سید مهدی رضوی‌فرد
عدالت، جوهره‌ی رسالت انسانی در قرآن
عدالت در قرآن تنها یک حکم حقوقی نیست؛ یک فضیلت، یک مسیر، و یک مسئولیت الهی–انسانی است. در نگاه قرآن، عدالت نباید فقط اجرا شود؛
باید زیسته، فهمیده و پاسداری شود.
برای دکتر سید مهدی رضوی‌فرد، قرآن نه فقط کتاب عبادت، بلکه «کتاب انسان» است؛
کتابی که در آن به زبان روشن از:
- کرامت انسان
- انصاف
- شنیدن سخن هر دو طرف
- پرهیز از ظلم
- رعایت حق
- و معنا و مسئولیت قضاوت
سخن گفته شده است.
او معتقد است:
«عدالت در قرآن، هم قانون است و هم دعوت به انسانیت.»
— دکتر سید مهدی رضوی‌فرد
معنای عدالت در قرآن
قرآن برای عدالت واژه‌های مختلفی به‌کار برده است:
✔ قِسط
عدالت دقیق، حساب‌شده و بی‌طرفانه.
✔ عدل
برابری، تناسب، برقراری توازن.
✔ احسان
برتر از عدالت؛ جایی که انسان از خود می‌گذرد.
قرآن عدالت را صرفاً “توزیع حقوق” نمی‌داند، بلکه قرار دادن هر چیز در جای خودش، حفظ حرمت انسان، و جلوگیری از هرگونه فشار و ظلم است.
آیات کلیدی عدالت در قرآن
برخی از آیات، بنیان نگاه قرآنی به عدالت را شکل می‌دهند:
«إِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا» (انعام ۱۵۲)
هرگاه سخن می‌گویید، با عدالت بگویید حتی اگر علیه خودتان باشد.
«لَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَىٰ أَلَّا تَعْدِلُوا» (مائده ۸)
دشمنی با کسی، حتی دشمن شما، نباید شما را به بی‌عدالتی بکشاند.
«كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ» (نساء ۱۳۵)
برپادارندگان عدالت باشید؛ نه فقط قاضی، بلکه هر انسان در هر تصمیم. این آیات نشان می‌دهند که عدالت در قرآن یک رفتار روزمره است، نه فقط یک حکم قضایی.
پیوند قرآن و حقوق کیفری
در نگاه دکتر رضوی‌فرد، فهم عمیق عدالت قرآنی می‌تواند مسیر دادرسی را انسانی‌تر و اخلاقی‌تر کند.
✔ نقش عدالت قرآنی در دفاع
- شنیدن روایت واقعی انسان‌ها
- دوری از پیش‌داوری
- توجه به نیت و شرایط
- اجرای قانون بدون حذف کرامت
✔ نقش عدالت قرآنی در قضاوت
- پرهیز از شتاب
- عدم تأثیر احساسات یا فشار اجتماعی
- تکیه بر انصاف، نه صرفاً ظاهر اسناد
✔ نقش عدالت قرآنی در جامعه
- اصلاح روابط
- ترمیم آسیب
- آشتی اجتماعی
- پیشگیری از ظلم ساختاری
عدالت در قرآن، از متن تا عمل
دکتر رضوی‌فرد تلاش می‌کند مفاهیم اخلاقی–قرآنی را در کار حرفه‌ای خود جاری کند:
۱) شنیدن قبل از قضاوت
قرآن بارها بر «استماع» و شنیدن عادلانه تأکید کرده است.
۲) پرهیز از تحقیر، تهدید یا خشونت کلامی
هیچکس حتی متهم نباید تحقیر شود.
۳) تکیه بر حقیقت، نه ظاهر
رفتار انسانی پیچیده است؛ قرآن به نیت، انگیزه و زمینه‌های واقعی توجه می‌دهد.
۴) دعوت به آشتی و ترمیم
در بسیاری از پرونده‌ها، راه عدالت “انتقام” نیست؛ “ترمیم” است.
این نگاه معنوی، دفاع را اخلاقی‌تر، انسانی‌تر و نزدیک‌تر به حقیقت می‌کند.
قرآن و کرامت انسان
قرآن انسان را موجودی «گرامی» معرفی می‌کند:
«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ»
کرامت، پیش از عدالت می‌آید.
بنابراین هر اقدام حقوقی از بازجویی تا اجرای حکم باید با حفظ حرمت و جایگاه انسان انجام شود.
در نگاه دکتر رضوی‌فرد، این آیه زیربنای تمام رفتارهای حقوقی و دفاعی است.
عدالت الهی و مسئولیت انسانی
عدالت در قرآن یک اصل ثابت و تغییرناپذیر است، اما تحقق آن بر عهده انسان‌ها گذاشته شده است.
وکیل، قاضی، شاکی، متهم و جامعه همگی در برابر عدالت مسئولند.
این نگاه مسئولیت‌محور، فلسفه دفاع دکتر رضوی را شکل می‌دهد: هر دفاع، تلاشی برای نزدیک کردن زمین به آسمان عدالت است.
برای مطالعه تحلیل‌های قرآنی–حقوقی مرتبط با عدالت می‌توانید به این بخش مراجعه کنید:
مجله عدالت و دفاع – قرآن، عدالت و انسان
در این بخش یادداشت‌هایی درباره:
- آیات عدالت
- کرامت انسانی
- اخلاق دادرسی در قرآن
- الهیات عدالت
- نگاه قرآنی به خطا، بخشش و مسئولیت
منتشر می‌شود.
تماس و مشاوره
اگر پرونده‌ای دارید که نیازمند دفاعی اخلاقی، انسانی و مبتنی بر اصول عدالت است، می‌توانید با دکتر رضوی‌فرد در ارتباط باشید.
اطلاعات تماس در صفحه تماس و مشاوره موجود است.
عدالت، تنها حکم قانون نیست؛ نَفَس اخلاق است.