نگاه قرآنی به عدالت | پیوند ایمان و حقیقت در حقوق کیفری | دکتر سید مهدی رضوی‌فرد
پیوند ایمان، عقل و اخلاق در مسیر دفاع کیفری
عدالت در قرآن، تنها یک حکم حقوقی یا یک ساختار اجتماعی نیست؛ عدالت در قرآن یک دعوت است؛ دعوت به دیدن انسان، فهم حقیقت، و قرار دادن هر چیز در جای درست خود.
دکتر سید مهدی رضوی‌فرد در رویکرد حرفه‌ای و فکری خود، عدالت را نه‌فقط «بر اساس قانون» بلکه در پیوند میان ایمان، عقل و اخلاق می‌فهمد؛ رویکردی که او آن را «نگاه قرآنی به عدالت» می‌نامد.
در این نگاه، دفاع از متهم، حتی در سخت‌ترین پرونده‌ها، تنها انجام وظیفه حقوقی نیست، بلکه پاسداری از کرامت انسانی و حقیقت اخلاقی است.
«عدالت قرآنی، جمع میان حکمِ درست و رفتارِ درست است.»
— دکتر سید مهدی رضوی‌فرد
عدالت در قرآن؛ مفهومی فراتر از مجازات
قرآن عدالت را در چند لایه معنا می‌کند:
✔ عدل
برابری، تناسب و نظم در رفتار و تصمیم. عدل یعنی فراز انسان بر تعصب و خشم.
✔ قسط
اجرای دقیق، بی‌طرف و مستند عدالت. قسط یعنی حق را آن‌گونه که هست گفتن، حتی علیه نزدیک‌ترین فرد.
✔ احسان
مرتبه‌ای بالاتر از عدالت؛ جایی که انسان از قساوت فاصله می‌گیرد و راه ترمیم و آشتی را برمی‌گزیند. در نگاه قرآن، عدالت فقط «حکم» نیست؛
رفتار و شخصیت انسان عادل نیز بخشی از عدالت است.
آیات بنیادین قرآن درباره عدالت
سه آیه، ستون‌های نگاه قرآنی به عدالت را تشکیل می‌دهند:
«اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى» (مائده ۸)
عدالت، نزدیک‌ترین راه به تقواست. یعنی عدالت، عبادتِ عقل و اخلاق است.
«إِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا» (انعام ۱۵۲)
وقتی سخن می‌گویید، عادلانه سخن بگویید. در دفاع نیز کلمه باید از مسیر حقیقت عبور کند.
«كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ» (نساء ۱۳۵)
برپا دارندگان عدالت باشید حتی علیه خود، خانواده یا نزدیکان.
این آیات نشان می‌دهند که عدالت، یک عمل روزانه است؛ نه فقط یک حکم دادگاه.
نسبت ایمان و وکالت؛ عدالت به‌مثابه مسئولیت
در نگاه دکتر رضوی‌فرد،
وکیل در برابر دو ساحت مسئول است:
1) مسئولیت حقوقی
اجرای درست قانون، دفاع منطقی، مستندسازی دقیق.
2) مسئولیت ایمانی
حفظ کرامت انسان، پرهیز از ظلم، صداقت در روایت دفاع، و احترام به حقیقت حتی زمانی که سخت است.
این پیوند میان ایمان و دفاع، نگاهی بالغ، مسئولانه و اخلاقی به عدالت می‌سازد.
دفاع کیفری در پرتو عدالت قرآنی
نگاه قرآنی به عدالت، سه اثر مهم در دفاع کیفری دارد:
۱) شنیدن پیش از حکم
قرآن بارها بر «استماع» تأکید می‌کند. در دفاع نیز شنیدن روایت کامل انسان، مقدمه هر قضاوت منصفانه‌ای است.
۲) پرهیز از تعصب، خشم و پیش‌داوری
در بسیاری از پرونده‌ها، نگاه جامعه یا فضای احساسی حقیقت را پنهان می‌کند. قرآن هشدار می‌دهد: احساسات نباید جای عدالت را بگیرند.
۳) توجه به نیت و حقیقت درونی
قرآن نگاه می‌کند به «نیت»، «قصد»، «رفتار واقعی» و «شرایط انسانی». در دفاع کیفری نیز تنها ظاهر پرونده کافی نیست؛ واقعیت انسانی ماجرا باید دیده شود.
اخلاق دادرسی در نگاه قرآنی
در قرآنی‌ترین نگاه به حقوق کیفری:
- تحقیر انسان ممنوع است
- تهدید و اجبار با عدالت ناسازگار است
- حقیقت باید بدون ترس گفته شود
- دفاع باید شریف و صادق باشد
- قاضی باید فارغ از خشم و فشار تصمیم بگیرد
- متهم حتی اگر خطاکار باشد حق احترام دارد
این اصول اخلاقی، بخش مهمی از رویکرد عملی دکتر رضوی‌فرد در مواجهه با پرونده‌های کیفری است.
عدالت ترمیمی؛ نزدیک‌ترین مفهوم حقوقی به عدالت قرآنی
عدالت قرآنی، تنها به «مجازات» متکی نیست؛ بلکه ترمیم خطا، بازسازی رابطه و بخشش آگاهانه را نیز ارزش می‌داند.
در بسیاری از پرونده‌ها، هدف دکتر رضوی‌فرد پیدا کردن مسیری است که:
- هم حقیقت روشن شود
- هم انسان نابود نشود
- هم جامعه آسیب نبیند
- هم امکان بازسازی باشد
این دقیقاً همان روح عدالت ترمیمی است.
برای مطالعه یادداشت‌ها و تحلیل‌های قرآنی–حقوقی دکتر رضوی‌فرد، می‌توانید به بخش زیر مراجعه کنید:
مجله عدالت و دفاع – قرآن، عدالت و انسان
در این بخش می‌خوانید:
- آیات عدالت
- کرامت انسان در قرآن
- اخلاق دادرسی
- الهیات عدالت
- تحلیل مفاهیم قسط، عدل و احسان
سخن پایانی
نگاه قرآنی به عدالت در اندیشه دکتر رضوی‌فرد تلاشی است برای آوردن صدای اخلاق، انسانیت و انصاف به درون پیچیدگی‌های پرونده‌های کیفری.
«عدالت، زمانی زیباست که قلب انسان و حکم قانون در یک مسیر حرکت کنند.»